Schrödingers kat in de stad

Lieve kiezer,

Ik ben nog helemaal flabbergasted van dat boek van Thomas Hertog. Je raakt vanzelf een beetje gekwantumjitterd door dat boek. Vroeger had ik dat ook bij de natuurkundeles.
In het boek wordt de kat van Schrödinger er ook bij gehaald. Schrödinger is de man van de golfjes, het fenomeen dat deeltjes, waar alle materie uit bestaat, niet alleen knikkers zijn, maar ook op golfjes. Hij heeft de golfjes in de Schrödinger-verglijking gegoten. Een mooie differiëntiaal vergelijking, voor de fijnproevers: https://nl.wikipedia.org/wiki/Schr%C3%B6dingervergelijking die je al in de jaren 80 leerde op de middelbare school. Het zal wel een vereenvoudigde versie zijn die we leerden, want ik herken m niet meteen. Maar het begrip erachter, daar heb ik nog wel intuïtie op.
Schrödinger had blijkbaar een kat, die hij regelmatig een rol gaf in zijn gedachten-experimenten en een rol gaf als hij probeerde uit te leggen wat hij had gevonden.

Wat ik fijn vindt aan het boek van Hertog is dat hij zo complimenteus is over de intuïtie van natuurkundigen. Met je intuïtie stel je de vraag, met de wiskunde geef je antwoord en daar slijp je weer je intuïtie mee aan. Zo komen we verder. De intuïtie van Hawking was een beetje traag, zo legt Hertog uit, maar uiteindelijk wel trefzeker. Dat komt vast omdat hij een man is.

Hertog noemt de kwantumfysica “contra-intuïtief”, het strookt niet met je dagelijkse intuïtie op de werkelijkheid, waar tijd een rol speelt en materie deeltjes zijn, knikkers, in een drie demensionale ruimte. Dat is de “ingebakken” werkelijkheid bij Hawking, maar de losgebakken werkelijkheid, de kwantumfysica, die zit daar onder. Je moet dus los komen van je dagelijkse intuïtie, en met je contra-intuïtie de wetten van de natuurkunde een kans geven in je systeem.

Door het boek van Hertog leer je ook hoe natuurkundigen te werk gaan. Heel soms plopt er uit de wiskunde zelf een beeld, en daar moet je dan je contra-intuïtie op bijstellen, maar meestal is er een intuïtieve vraag, en daar zoek je dan de wiskunde bij. Als er eenmaal een theorie is, die voorspelt dat iets er moet zijn, dan zoek je het verschijnsel op in de werkelijkheid, je probeert het te meten of waar te nemen, te bewijzen dat het echt bestaat. Zo is het higgsdeeltje gevonden, https://nl.wikipedia.org/wiki/Higgsboson, alle natuurkundigen waren blij, want zonder dat kun je niet bewijzen dat er massa is. In je dagelijkse intuïntie loop je er wel tegenaan en zit je erop, maar in de contra-intuïtie kan het zomaar zijn dat het niet logisch is dat er massa is. Gelukkig, sinds 2012, bij de vondst van het higgsdeeltje, is dat probleem weer uit de wereld.

Soms komt de wiskunde uit op twee mogelijkheden, die elkaar tegenspreken, maar wel allebei waar moeten zijn. Dan gaan natuurkundigen zoeken naar een overkoepelende theorie, iets waar allebei de mogelijkheden in passen. Zoals dus die deeltjes en die golven, dat is allebei waar. Alles is een kwantumjitter, een golf, maar soms, in de verharde ingebakken takken, waar tijd en ruimte in ontstaan door waarneming, zijn er deeltjes, dus de knikkervariant.
Er is ook de M-theorie, waar de vijf mogelijkheden uit de snaar theorie (een M heeft vijf punten, vandaar die naam, even voor de alfa’s, dat die het ook snappen) aan elkaar worden geknoopt. Dat is nog niet zo’n nette manier, een beetje houtje-touwtje. We zien de juiste vraag nog niet, met onze contra-intuïtie, maar als je het mij vraagt, zal de waarnemer hier wel weer bezig zijn geweest.

De mens is dus in staat tot waarnemen, maar alles is in staat tot waarnemen. De waarnemer kiest het pad, uit een eindeloos aantal mogelijke paden. Je bent het bakblik, waarin de taart zich vormt. Door jouw “blik”, jouw waarneming, vormt zich de werkelijkheid. Maar tegelijkertijd met die blik, vorm zich ook de oven (ruimte) en de ovenklok (tijd). En de taart kan het bakblik ook waarnemen.

Al met al zijn we dus eigenlijk een soort taartachtige community manager in ons eigen taarten-imperium. We staan niet boven het proces. We zijn dus niet de ingenieur die de auto ontwerpt en in elkaar sleutelt. Nee, we zijn een bakblik dat zelf ook gebakken wordt door de taart.

Misschien is het deze paradigmashift, die Hertog en Hawking het meest consequent doorzien en uitwerken. We staan niet buiten het heelal, buiten het experiment, alsof we naar het geheel kunnen kijken, en erboven staan. Alsof we zelf de ontwerpers zouden kunnen worden, als we het maar begrijpen. Alsof we, als we maar genoeg experimenteren, zelf ook een heelal kunnen bouwen, of een cel kunnen laten leven, of een kind op de wereld kunnen zetten zonder te baren, maar door het zelf in elkaar te sleutelen. Die zoektocht is voorbij.

We zijn onderdeel van het proces. We zijn dus die taart achtige community manager in ons eigen taartenimperium. Van monteur zijn we huisvrouw geworden.

Hier kom ik bij dat beeld van Schrödingers kat in de stad. We zijn als die kat. Laat het een mooie siamees zijn van 1000 euro. Die kat heeft zichzelf niet gefokt, dat kan ze niet. En ze heeft de stad niet ontworpen, en ook niet gebouwd. Dat kan ze niet. Ze kan de kat zijn, en ze kan door de stad lopen. Ze is geen ontwerper, en geen bouwer. Ze is de kat. Ze ís. Ze kan reageren, en de stad uit lopen, of ze kan in de stad blijven. Ze heeft dus wel een keuze. Ze kiest een pad.

Lieve kiezer (ja, ja, jij en ik begrijpen elkaar), wat een openbaring. Het geeft mij een super goed gevoel. Ik denk dat ik zelfs kan spreken van een gevoel van geluk. Bij “gevoel” hebben we nog even geen wiskudige formule, maar mijn contra-intuïtie geeft mij rust. Wat fijn, wat fijn dat we de kat zijn. Ik vertrouw het proces, ik hoef het niet meer te bouwen, het is er. Mijn oude mensbeeld valt als een last van mijn schouders. Alles wat leeft en niet leeft, zit lekker te kwantumjitteren in “ons” (hele grote allesomvattende ons) taartenimperium. En ik kan een beetje kiezen, wat gezellig en wat fijn. Vooral dat vertrouwen, dat alles wat er is, er is, en dat ik een plekje heb, een functie, en dat het lekker doorstroomt, zo, zonder tijd en afstand. Ik wordt er echt gelukkig van. Geen gedoe meer met reizen naar mars, of een gevoel van onmetelijke eenzaamheid in dat donkere heelal, welnee, ik zit lekker aan de zelfgebakken taart, gewoon in mijn fijne stad, met de kat op schoot. O, nee, ik was de kat, en ik zit lekker te spinnen naast de taart die zichzelf gebakken heeft.

Boeddhisten noemen het proces van waarnemen, het proces zelf, het continuïum van ontstaan en vergaan, hetgeen er is: “de weg”, of “het pad” zo je wilt, vanuit golven gedacht, en meer vanuit knikkers gedacht noemen ze het “de natuur”. Het palí woord voor beiden, zowel pad als natuur, is “dhamma”. Het lijkt wel alsof Palí een goede beeldtaal is om de kwantumfysica te benoemen.

Gelukkig kan ik nu die ambitie loslaten dat ik eigenlijk nog een studie kwantumfysica wilde doen, om eigenhandig een atoom te laten ontstaan, om het heelal wel eens even overnieuw neer te zetten. Zo’n studie zou mij zeker zes jaar kosten. Had Boeddha niet in zes jaar verlichting bereikt? Dat zijn 219 cursussen van 10 dagen, in het meditatiecentrum in Almere. Dat lijkt mij een veel relaxtere optie. En gezellig, ook al mag je er niet bij praten.

Mijn contra-intuïtie zit nu (ja, ja, jij en ik begrijpen elkaar, lieve kiezer) nog wel even met een vraag: wat is het wezenlijke verschil tussen de kat en de stad? Is er een verschil?

Hier zie je de kat naast de lindeboom, als mooie symboliek ook van Stephen Hawking (kat) en Andreï Linde, die rond de eeuwisseling tegenover elkaar stonden om het biofiele karakter van het heelal te verklaren. Waar Linde nog uitging van toeval, bij zijn antropocentrische idee van het heelal, dat op een enkele manier verder een verklaring bood, geeft Hawking de kat echt de rol van kiezer. De kat kiest, in een participatief heelal.

Je Irene van der Marel, die Schrödingers kat een mooi onderwerp vindt voor het verkiezingsprogramma van de VVD, nu het woord stikstof vanuit het Themanetwerk landbouw van de VVD niet ingebracht is bij de schrijvende commissie en het N-woord vanuit alle andere universums binnen de VVD waarschijnlijk ook niet ingebracht gaat worden. Als biologisch piekbelaser kun je beter lekken taarten gaan bakken. De N-theorie (Aerius), als voorloper van de M-theorie, zijn we nog niet los van.